Eén keer is genoeg

Vorige week kwam een goede vriendin bij mij eten. Nog voordat de quiche was aangesneden, pakte ze er een brief bij die ze hardop voorlas. Al snel bleek dit niet zomaar een brief te zijn. Het ziekenhuis waar zij al twee jaar werkzaam is, heeft haar de kans geboden zich verder te specialiseren in haar vakgebied. Ze zal een betere medische arts worden als ze zich laat overplaatsen naar een ziekenhuis in het buitenland. En dit zou over twee maanden al moeten gebeuren. Ze kan deze beslissing dus niet tot later uitstellen. De hele avond hebben we er samen over gepraat, waarbij we de voordelen en de nadelen steeds opnieuw herhaalden. Uiteindelijk hakte mijn vriendin de knoop door; ze gaat de uitdaging aan!

Met dit verhaal wil ik een taalkundig fenomeen uitleggen. Weet jij welke? Is je tijdens het lezen iets opgevallen? Ik help je even op weg: pleonasme. Wat is dat ook alweer? Ik leg het je uit.

Pleonasme

Een pleonasme is een stijlfiguur waarbij een onlosmakelijke eigenschap van een begrip door een ander woord expliciet wordt benadrukt. Denk hierbij aan het groene gras, de ronde cirkel, de houten boomstam en de witte sneeuw.

In het verhaal over de arts en haar nieuwe uitdaging, komt ook een aantal pleonasmen voor. Zie onderstaand.

• Hardop voorlezen
  Kun je een brief voorlezen zonder je stem te gebruiken?
• Medische arts
  Heb je ooit een niet-medische arts ontmoet?
• Tot later uitstellen
  Kun je een keuze tot vroeger uitstellen?
• Opnieuw herhalen
  Kun je iets herhalen wat je nog niet eerder gezegd hebt?

Stijlfout of stijlfiguur?

Vaak komt een pleonasme als stijlfout voor. De spreker of auteur is er niet op uit ergens expliciet de nadruk op te leggen, maar doet dit taalkundig gezien wel. Dat zie je ook gebeuren in het voorbeeldverhaal over de arts.

In sommige gevallen wordt een pleonasme echter wel bewust toegepast als stijlfiguur. Zo kan witte sneeuw als stijlfiguur fungeren wanneer de spreker of auteur wil benadrukken dat er sprake is van verse sneeuw. Sneeuw die al een aantal dagen ligt, heeft meestal geen mooie witte kleur meer. En een ronde cirkel kan als stijlfiguur fungeren wanneer de spreker of auteur wil benadrukken dat de peuter na uren oefenen eindelijk een mooie cirkel heeft getekend.

Of een pleonasme de stempel stijlfiguur of stijlfout krijgt, hangt dus af van de context waarin deze voorkomt.